utrum primum obiectum intellectus nostri sit quidditas rei materialis

Doct. Oxon. 1. d. 3. q.3 — Report. ib. q. — Quodlib. q. 1. n. lo. seqq., De Anima, q. 19-20-21 - 2. Metaph. q. 3. a n. 4.

S.Thom. q. 12, a.4. in solutione.

[obiezioni]

VIDETUR quidditas rei materialis esse primum obiectum intellectus nostri. Nam triplex est potentia cognitiva: quaedam omnino separata a materia quoad esse et operari, ut intellectus angelicus, quaedam coniuncta materiae et quantum ad esse et operari, ut potentia organica, alia denique est coniuncta quidem materiae in essendo, sed non utitur organo corporali in operando, ut intellectus noster. Istis omnibus oportet correspondere obiecta proportionata; ergo sicuti cognitivae penitus a materia segregatae correspondere debet quidditas a materia separata, et secundae singulare materiale, ita tertiae assignanda est pro obiecto primo quidditas rei materialis, quae etsi sit in materia, tamen cognoscitur non ut in materia singulari.

2. PRAETEREA. [De anima, q.19. n.1] Potentia passiva tantum se extendit ad illa recipienda, ad quae potentia activa correspondens se extendit facienda ; sed intellectus agens ea tantum quae in phantasmatibus repraesentantur potest facere actu intelligibilia; ergo intellectus possibilis est in potentia ad illa tantum intelligenda: ea autem sub ratione quidditatis materialis percipiuntur et attinguntur; ergo talis quidditas est primum obiectum intellectus nostri.

3. PRAETEREA. [De Anima, ib. n. 9. - 2. Metaph. q. 3. n. 2.] Sicut oculus vespertilionis ad lucem solis vel diei, ita animae nostrae intellectus ad ea quae sunt manifestissima naturae, 2. Metaph. text. c.1 . Sed manifestissima naturae sunt substantiae separatae, omnis expertes materiae; ergo nos non pertingimus ad illorum cognitionem, nisi quatenus in materialibus quodammodo relucent, atque in iis conceptibus, qui sub sensum cadunt.

[contra]

CONTRA. [De Anima , ib] Complura ostendere nititur Philosophus de substantiis separatis, et de Deo 12 Metaph ut puta esse sempiternum, movere sicut appetibile non motum, insuper vivere vita nobilissima, semper seipsum intelligere, tamquam primum obiectum, et alia id genus; ergo quidditas rei materialis nequit esse primum obiectum intellectus nostri ; quia tunc ad nihil non materiale posset eius actus per se terminari, et porro intelligere.

[respondeo]

RESPONDEO dicendum [De Anima, ib.n.2. seqq. Oxon., ib. n.2. seqq.] primo, obiectum motivum nostri intellectus pro praesenti statu naturae lapsae, esse quidditatem rei materialis, vel forte specialius quidditatem rei sensibilis, intelligendo non de sensibili proprie solum, sed etiam de incluso essentialiter vel virtualiter in sensibili. Etenim ratio praesentis status postulat, ut nihil intelligere valeamus, nisi convertendo nos ad phantasmata, quae sibi cudit phantasia ex speciebus sensuum externorum; ipsum ergo sensibile, et inclusa essentialiter vel virtualiter in sensibilibus, sunt obiectum motivum nostri intellectus via generationis.

Secundo dicendum [Locis.cit.] obiectum adaequatum nostri intellectus ex natura potentiae esse non posse quidditatem rei materialis, vel sensibilis. Probatio: nulla potentia eadem manens tendere potest in aliquid, quod non sit eius obiectum, vel sub eius obiecto contentum: sed intellectus Beati, et Viatoris est eadem potentia, et Beati intelligunt substantias a materia separatas; ergo huius potentiae obiectum esse nequit quidditas rei materialis, cum intelligere possit quae non continentur sub tali quidditate; ad quae attingenda, nulla ratione, virtute, aut lumine elevari posset, si extra vel supra ipsum obiectum adaequatum esse dicerentur: sicuti nec visus elevari potest ad videndum sonum, aut immaterialia quaeque. Et rursus obiectum primum habitus vel continetur sub obiecto potentiae cuius est habitus, vel saltem non excedit; alioquin haud foret habitus talis potentiae, sed magis alterius, quae nempe ex se posset in primum habitus obiectum. Deinde, anima naturaliter desiderat, cognito effectu, cognoscere causam: sed omnia, citra Primum, sunt effectus Dei; igitur ad ipsum Deum cognoscendum habet naturale desiderium: sed naturale desiderium non est ad impossibile; ergo Deus naturaliter a nobis est cognoscibilis: ac proinde primum nostri intellectus obiectum non est quidditas rei materialis ex sui natura; imo primum obiectum eius includat oportet per se et ipsum immateriale, quod cognoscere desiderat ex materialium cognitione.  

Denique, intellectus noster etiam in via potest cognoscere ens sub ratione entis, atque illud per se intelligere per habitum Metaphysicae: eius autem ratio universalior est quidditate rei sensibilis; igitur haec quidditas nequit esse obiectum adaequatum nostri intellectus. Nam nulla potentia potest cognoscere aliquid universalius suo obiecto adaequato; alias non foret id sibi adaequatum. Exemplum: nec visus cognoscit aliquid sub ratione communiori, quam sit ratio coloris, vel lucis; nec imaginatio percipere valet aliquid imaginabili communius: nec ex eo quia ex notitia sensibilium devenimus in cognitionem Dei, et rationum communium sensibili et insensibili, statuendum est, quidditatem adaequari nostro intellectui ex natura sui. Etenim vel in Dei vestiganda notitia ex creaturis, sistitur per se in conceptu proprio ipsius Dei, vel in conceptu causati tantum. Si primum; igitur ut potentia est intellectiva, non proportionatur quidditas rei sed quod est commune omnibus entibus. Si secundum; igitur non quietatur appetitus naturae, sed ulterius pergit, inquirendo conceptum pruprium Dei. Consimiliter, nisi per se intelligeretur ratio entis omnibus cummunis, et ea quae illum consequuntur, sed dumtaxat ut includuntur in sensibilibus, Metaphysica non foret scientia magis trascendens quam Physica.

Tertio dicendum, [Locis. cit.] supponendo ens reale univoce dici de substantia et accidente, Deo et creaturis, (de quo supra, q. 4. art. 3., et infra, q. seq. art. 5.) quamvis non sit praedicabile in quid de omni per se intelligibili; quia nec de ultimis differentiis, nec passionibus eius (de quo infra, cit. art. 5. q. 13.), tamen ipsum ens reale esse statuendum primum obiectum nostri intellectus ex natura potentiae. Nam in ipso ente concurrit duplex primitas, scilicet communitatis et virtualitatis. Siquidem omne per se intelligibile aut includit essentialiter rationem entis, vel continetur virtualiter, vel essentialiter in includente essentialiter rationem entis; omnia enim genera, et species, et individua, et omnes partes essentiales generum, et ens increatum, includunt ens quidditative: omnes differentiae ultimae includuntur in aliquibus istorum essentialiter, vel quidditative : omnes passiones entis includuntur in ente, et in suis inferioribus virtualiter; igitur illa, quibus ens non est univocum in quid, includuntur in de quibus univoce in quid praedicatur. Habet igitur ens primitatem communitatis ad intelligibilia, quibus est commune univocum. Respectu eorum vero, quibus non est ita univocum, habet primitatem virtualitatis, quatenus includuntur in intelligibilibus, de quibus in quid praedicatur.

Quarto denique dicendum, [Locis.cit. et Prologi q.1, n.32] etsi intellectus naturaliter inclinetur ad omne omnino ens, naturali tamen virtute sui dumtaxat potest attingere ens finitum, modo, si relativum sit, ad infinitum non terminetur. Declaratio: nam omne ens ab intellectu creato est intelligibile, atque omnium intellectionibus naturaliter perficitur; ergo ex se ad omne intelligibile intelligendum naturaliter inclinatur. Sed non propterea propriis viribus quodcumque potest intelligere sub propria ratione; siquidem ad hoc ut potentia aliqua possit ex sui naturali virtute aliquod obiectum attingere, oportet tale obiectum habere ordinem naturalem ad illam potentiam: Deus autem haud dicere et praeseferre potest ordinem naturalem ad intellectum finitum (ut in antecedentibus duobus articulis fuit declaratum), nisi forte sub ratione alicuius generalis attributi; obiectum igitur naturaliter attingibile ab intellectu omni creato (eadem enim est ratio de intellectu nostro ex natura potentiae, ac angelico; quia quicquid potest intelligi ab uno, et ab alio), est dumtaxat ens finitum, a quo potest naturaliter immutari, atque proinde inter potentiam et tale obiectum est mutuus ordo naturalis. Additum denique est, relationem esse naturaliter attingibilem, modo ad infinitum non terminetur. Cum [Quodlib. q.14, n.23.] enim relatio non cognoscatur, nisi cognitis extremis, si fundamentum terininum non includit ratione cognoscibilitatis, ipsum nequit esse causa sufficiens attingendi relationem, cuius cognitio postulat ut intelligatur utrumque extremum: nunc autem evidens est, fundamentum finitum minime continere posse terminum infinitum in ratione cognoscibilitatis; ita nec relationem continet, ut cognoscibilem per seipsum tantum.

[risposta alle obiezioni]

AD ARGUMENTA. AD PRIMUM respondeo sic: [Oxon. 1, d.3, q.3, n.4 - De Anima q. 19. - 2. Metaph. q.3, n. 16] ex modo essendi potentiae non potest concludi similis modus essendi obiecti, quod ex sui natura primo respicit; imo magis oppositum: potentia enim et obiectum se habent ut motivum et mobile, adeoque oportet ea extrema esse dissimilia; quia ut actus et potentia: et nihilominus interim sunt apprime proportionata quia proportio haec exigit dissimilitudinem proportionatorum, sicut patet de materia et forma, parte et toto, causa et causato. Et quamvis potentia cognoscens assimiletur cognito per actum suum cognoscendi, qui est quaedam obiecti similitudo, vel per speciem disponentem de proximo ad cognoscendum; ex hoc tamen inferre, oportere intellectum habere modum essendi similem modo essendi obiecti, aut e converso, est fallacia et figurae dictionis, ac si argueretur: idea in mente divina, quae est obiecti similitudo, immaterialis est; ergo pariter et lapis, cuius est idea, immaterialis erit: vel, oculus videns per speciem obiecti, assimilatur obiecto; ergo visus habet modum essendi similem modo essendi obiecti: quod nemo concesserit; quia sicuti non recipit species cum materia, ita multo minus immutatur ab obiecto, secundum modum essendi eius. Quemadmodum igitur non est alius visus, qui videt coelum, et inferiora, quae tamen differunt secundum corruptibile et incorruptibile, ita multo fortius intellectus idem potest intelligere sensibile et insensibile. Alioquin si ex natura sua pro primo obiecto respiceret quidditatem rei materialis, cum post resurrectionem naturaliter informet corpus, pariter et tunc non aliud erit statuendum illius obiectum, quam eamdem quidditatem substantiae materialis.

Imo si propter proportionem obiecti ad virtutem per se primum obiectum nostri intellectus sit materialis quidditas, Angelus haud cognoscere valeret quidditatem substantiae materialis, quae est in materia; quia intellectui omnino separato putant esse attribuendum obiectum ita proportionatum et similem in modo essendi, ut perinde sit abstractum et a materia segregatum. Sed de his iterum est rediturus sermo infra, q. 84. a. 7.

AD SECUNDUM dicendum, [De Anima, ib. n.8.] assumptum esse verum, quantum ad primam receptionem potentiae passivae, et primam pariter operationem activae; potentia tamen passiva mox atque receperit speciem efformatam ex sensibilibus, vel phantasmatibus relucentibus in illis, potest in plura, quam activa potuerit in prima operatione. Nam postquam intellectus est factus in actu per speciem intelligibilem, potest abstrahere conceptus, et intentiones, et ad invicem copulare (ut declarabitur infra art. 2.) usquequo habeat conceptum proprium Dei, vel spiritualium substantiarum.

AD TERTIUM respondeo, [2. Metaph. q. 3.] Averroem ita exponere praefatum Aristotelis textum, quasi Philosophus voluerit non esse prorsus impossibile nobis cognoscere quodammodo manifestissima naturae, sed admodum difficile, sicuti difficile est vespertilioni videre lumen solis. Et reddens Commentator rationem suae expositionis, subdit: quia si impossibile nobis foret intelligere substantias separatas, tunc natura illas ociose et frustra fecisset. Quae ratio non videtur probanda; quia etiamsi a nobis nequirent aliquo modo intelligi, non propterea frustra essent; quia non est finis illarum substantiarum, in quantum intelligibiles sunt, ut intelligantur ab intellectu nostro. Deinde, nulla est haec argumentatio "non sunt intelligibiles ab intellectu nostro; ergo a nullo": possent enim intelligi a seipsis; et ideo est fallacia consequentis.